1-یوسف : 2 إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ
که ما آن را قرآنى عربى نازل کردهایم شاید تعقل کنید (2).
وازه عرب در لغت :
قاموس قرآن ؛ ج4 ؛ ص313
مراد از «عربىّ مبین» و «عربىّ» در وصف قرآن، فصیح و روشن بودن آنست «وَ هذا لِسانٌ عَرَبِیٌ مُبِینٌ» نحل: 103. «إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ» یوسف: 2. «وَ کَذلِکَ أَنْزَلْناهُ حُکْماً عَرَبِیًّا» رعد: 37. «وَ هذا کِتابٌ مُصَدِّقٌ لِساناً عَرَبِیًّا» احقاف:
12. راغب گفته: «الْعَرَبِیُ الفصیحُ البیِّنُ منَ الکَلَامِ» در صحاح گفته:
«أَعْرَبَ بِحُجَّةٍ اى أفصح» بعضى از مفسران از «عربىّ» فقط زبان را در نظر گرفته اند ولى ظاهرا فصاحت مراد است. اعراب روشن کردن بوسیله حرکه است.
عُرُب: (بر وزن عنق) جمع عروب یا عروبه است و آن زنى است که بشوهرش اظهار عشق و محبت کند «فَجَعَلْناهُنَّ أَبْکاراً. عُرُباً أَتْراباً» [1]
مفردات الفاظ قرآن ؛ ج2 ؛ ص574
العَرَبِیّ: فصیح و با فصاحت.
إِعْرَاب: درست و آشکار سخن گفتن، مىگویند: أَعْرَبَ عن نفسه: بروشنى از خود سخن گفت، و در حدیث:
«الثّیب تُعْرِبُ عن نفسها»[2].
(زن بى شوى حال خود را روشن بیان مىکند).[3]
بررسی آیات :
یوسف : 2 إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ
الرعد : 37 وَ کَذلِکَ أَنْزَلْناهُ حُکْماً عَرَبِیًّا وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا واقٍ
طه : 113 وَ کَذلِکَ أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا وَ صَرَّفْنا فیهِ مِنَ الْوَعیدِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ أَوْ یُحْدِثُ لَهُمْ ذِکْراً
الزمر : 28 قُرْآناً عَرَبِیًّا غَیْرَ ذی عِوَجٍ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ
فصلت : 3 کِتابٌ فُصِّلَتْ آیاتُهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ
الشورى : 7 وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها وَ تُنْذِرَ یَوْمَ الْجَمْعِ لا رَیْبَ فیهِ فَریقٌ فِی الْجَنَّةِ وَ فَریقٌ فِی السَّعیرِ
الزخرف : 3 إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ
الأحقاف : 12 وَ مِنْ قَبْلِهِ کِتابُ مُوسى إِماماً وَ رَحْمَةً وَ هذا کِتابٌ مُصَدِّقٌ لِساناً عَرَبِیًّا لِیُنْذِرَ الَّذینَ ظَلَمُوا وَ بُشْرى لِلْمُحْسِنینَ
النحل : 103 وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّما یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسانُ الَّذی یُلْحِدُونَ إِلَیْهِ أَعْجَمِیٌّ وَ هذا لِسانٌ عَرَبِیٌّ مُبینٌ
فصلت : 44 وَ لَوْ جَعَلْناهُ قُرْآناً أَعْجَمِیًّا لَقالُوا لَوْ لا فُصِّلَتْ آیاتُهُ ءَ أَعْجَمِیٌّ وَ عَرَبِیٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذینَ آمَنُوا هُدىً وَ شِفاءٌ وَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ فی آذانِهِمْ وَقْرٌ وَ هُوَ عَلَیْهِمْ عَمًى أُولئِکَ یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعیدٍ
الشعراء : 195 بِلِسانٍ عَرَبِیٍّ مُبینٍ
[1] قرشى، علىاکبر، قاموس قرآن - تهران، چاپ: ششم، 1371.
[2] ( 1) حدیث فوق به الفاظ مختلف ذکر شده« الثّیب یعرب عنها لسانها یعنى زبان زن بى همسر بروشنى از او سخن مىگوید» و همچنین بصورت« الثّیب احقّ بنفسها من ولیّها و البکر یستأذنها ابوها فى نفسها و اذنها صماتها» یعنى زنى که شوهر داشته و اکنون بى همسر است در کار خود براى اختیار همسر بر ولى خویش مقدّم است و دوشیزه پدرش در باره کارش از او اجازه مىگیرد و اجازه دختر سکوت اوست در مقائیس اللّغه- تستأمر فى نفسها- ذکر شده یعنى پدر با دختر مشورت مىکند. ازهرى مىگوید: اعراب و تعریب معنایشان یکى است و همان آشکارا و روشن گفتن است.
اعرب عنه لسانه و عرّب: با فصاحت و روشنى از خود سخن گفت. اعرب عن الرّجل: آشکارش کرد.
عرّب عنه: با دلیل سخن گفت. در حدیث تیمى آمده است که:« کانوا یستحبّون یلقّنوا الصّبّى، حین یعرب ان یقول لا اله الّا اللَّه سبع مرّات» یعنى دوست داشتند و مستحبّ مىدانند وقتى کودکانشان به روشن سخن آغاز مىکند هفت بار به او بگویند که عبارت- لا اله الّا اللَّه- را بگوید.
اعرب عمّا فى ضمیرک: هر چه در دل دارى بیان کن. ابو زید انصارى مىگوید: اعرب الاعجمىّ اعرابا و تعرّب تعرّبا و استعرب استعرابا همه اینها در باره فرد بالغ است که با فصاحت سخن مىگوید ولى در باره کودک مىگویند- افصح الصّبى: در وقتى است که آنچه مىگوید مىفهمى.
جوهرى مىنویسد: معرب: کسى است که به تفصیل و روشنى سخن گوید و- اعرب کلامه: وقتى است که در کلماتش از نظر اعراب خطائى نباشد.
عرّب علیه: گفتار و کردارش را زشت شمرد و نیز عبارت عرّب علیه: او را از زشتى منع کرد.
ابن فارس مىگوید:( ع- ب- ر) سه ریشه دارد:
1- الابانه و الافصاح به روشنى و وضوح سخن گفتن و ظاهر کردن.
2- النّشاط و طیب النّفس شادمانى و سرور نفسانى.
3- فساد فى الجسم او عضو بیمارى بدنى.( تهذیب اللّغه- النّوادر فى اللّغه- صحاح جوهرى- لس 1/ 590 مقائیس 4/ 300)( النّهایه 3/ 1) ابن اثیر.
[3] راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن - تهران، چاپ: دوم، 1374.
